Την περασμένη Κυριακή, στις 19/1/2020, διεξήχθη η Διάσκεψη του Βερολίνου από την Διεθνή Κοινότητα με σκοπό να δοθεί τέλος στον εμφύλιο σπαραγμό, τη βία και τις ένοπλες συγκρούσεις για την εξουσία που λαμβάνουν χώρα στη Λιβύη. Από την πτώση του καθεστώτος του Μουαμάρ Καντάφι το 2011 μετράμε εννέα χρόνια χάους μέχρι την Διάσκεψη του Βερολίνου. Όλοι οι συμμετέχοντες συμφώνησαν πως είναι επιτακτική ανάγκη πλέον για πλήρη κατάπαυση του πυρός και αυστηρότερη εφαρμογή του εμπάργκο όπλων, ώστε να ξαναρχίσει η προσπάθεια εξεύρεσης πολιτικής λύσης μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών, ούτως ώστε να τερματιστεί το χάος στη χώρα. Τα γεγονότα της Λιβύης έρχονται ξανά στο προσκήνιο, έπειτα από την υπογραφή της συμφωνίας οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών μεταξύ Άγκυρας και Τρίπολης, συμφωνία που προκάλεσε την έντονη αντίδραση της Αθήνας και καταδίκασε το σύνολο της διεθνούς κοινότητας. Ωστόσο, ας τα πάρουμε όλα με τη σειρά.
Η αρχή ξεκίνησε από την ανατροπή -εν μέσω Αραβικής Άνοιξης- του καθεστώτος Καντάφι. Το Φεβρουάριο του 2011 ένα κύμα διαμαρτυρίας που καταστέλλεται σκληρά από το καθεστώς του Καντάφι ξεκινά από την Βεγγάζη για την Ανατολική Λιβύη κι εξαπλώνεται σε ολόκληρη τη χώρα. Το Μάρτιο της ίδιας χρονιάς, ένας συνασπισμός χωρών, μεταξύ αυτών οι ΗΠΑ, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο εξαπολύει επίθεση κατά του καθεστώτος Καντάφι. Ο ίδιος διαφεύγει τον Αύγουστο, αλλά στις 20 Οκτωβρίου του 2011, δολοφονείται μετά την κατάληψη του στρατηγείου του στην Τρίπολη από τους αντάρτες. Τρεις μέρες αργότερα, το Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο, το πολιτικό όργανο της εξέγερσης, κηρύσσει την «πλήρη απελευθέρωση της χώρας». Έπειτα, στις 11 Σεπτεμβρίου 2012, τέσσερις Αμερικανοί, ανάμεσά τους ο πρεσβευτής Κρίστοφερ Στίβενς, σκοτώνονται σε επίθεση κατά του αμερικανικού προξενείου στη Βεγγάζη. Η τζιχαντιστική οργάνωση που συνδέεται με την αλ Κάιντα θεωρείται υπεύθυνη για την επίθεση, ενώ αρκετές ξένες πρεσβείες κλείνουν.
Μετά από το θάνατο του Καντάφι ,η χώρα καταστρέφεται και βιώνει έναν συνεχιζόμενο πόλεμο μεταξύ των πόλεων, των φυλών και των πολιτοφυλακών τους πάνω από την εξουσία και την πρόσβαση στον πλούτο. Αρκετά συχνά γίνεται λόγος για δύο κυβερνήσεις στο λιβυκό κράτος. Από τη μία πλευρά, η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση βρίσκεται στα Δυτικά, με έδρα την πρωτεύουσα της χώρας, Τρίπολη, η κυβέρνηση της Εθνικής Ενότητας (GNA), και καθοδηγείται από τον πρωθυπουργό Φαγέζ αλ Σάρατζ στην Τρίπολη. Αναγνωρίζεται από τα Ηνωμένα Έθνη και την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά όχι από το εκλεγμένο κοινοβούλιο, το οποίο έχει καταφύγει στα ανατολικά. Σε αυτήν πρόσκεινται διάφορες παραστρατιωτικές ομάδες από τις γύρω περιοχές. Τον Δεκέμβριο του 2016, ο Φαγέζ αλ Σάρατζ ανακηρύσσει την απελευθέρωση της Σύρτης, που είχε μετατραπεί σε προπύργιο του Ισλαμικού Κράτους (ΙΚ), έπειτα από πολύμηνη επιχείρηση με αεροπορική υποστήριξη των ΗΠΑ.
Από την άλλη, η αντίπαλη κυβέρνηση βρίσκεται στην Ανατολή, που εδρεύει στο Τομπρούκ και υποστηρίζει τον Στρατηγό Χαλίφα Χαφτάρ, έναν 75χρονο πρώην συνταγματάρχη που κάποτε βοήθησε τον Καντάφι να οργανώσει το πραξικόπημα που τον έφερε στην εξουσία. Αφού έδωσε μάχη τότε υπέρ του Καντάφι, ο Χάφταρ έζησε στις Ηνωμένες Πολιτείες για περίπου δύο δεκαετίες και φημολογείται ότι εργάστηκε περιστασιακά για τη CIA. Μετά την πτώση του Καντάφι, ο Χαφτάρ αποσύρθηκε από την δημόσια ζωή μέχρι τον Φεβρουάριο του 2014, όταν σε τηλεοπτική εμφάνιση του ζήτησε από τους Λιβύους να ξεσηκωθούν εναντίον του εκλεγμένου κοινοβουλίου, του Γενικού Εθνικού Κογκρέσου (GNC) και μίλησε για το σχέδιό του να σώσει τον λαό της χώρας του. Από το 2016 έδωσε στον εαυτό του τον τίτλο του στρατάρχη, όπου έγινε ένας από τους διοικητές-κλειδιά για τις δυνάμεις των ανταρτών. Επιπλέον, την 25η Ιουλίου 2017, ο Φαγέζ αλ Σάρατζ και ο Χαλίφα Χαφτάρ, που συναντιούνται σε ευρωπαϊκό έδαφος, δεσμεύονται να εργαστούν προκειμένου να τερματιστεί το χάος στη χώρα. Αργότερα, την 29η Μαΐου 2018 οι δύο άνδρες, σε συνάντησή τους στο Παρίσι, υπόσχονται να συνεργαστούν, για να οργανωθούν εκλογές. Αλλά τον Νοέμβριο, οι βαθιές διαιρέσεις μεταξύ των Λιβύων και τρίτων χωρών που υποστηρίζουν τα μέρη έρχονται στο φως στη σύνοδο στο Παλέρμο. Ο Χαφτάρ αποφασίζει να τη μποϊκοτάρει. Η Τουρκία κλείνει με πάταγο την πόρτα. Και με αυτόν τον τρόπο, ο Χαφτάρ εφορμά. Τον Ιανουάριο του 2019, ο στρατάρχης διατάσσει τους άνδρες του να αρχίσουν επιχειρήσεις στο νότο. Συμμαχεί μάλιστα, με τοπικές φυλές και καταλαμβάνει χωρίς να πέσει ούτε σφαίρα τη Σάμπα και την αλ Σαράρα, όπου βρίσκεται μια από τις μεγαλύτερες πετρελαιοπηγές της χώρας.
Τώρα, σχετικά με την Διάσκεψη του Βερολίνου την περασμένη Κυριακή ,συμφωνήθηκε η εκεχειρία στη Λιβύη. Ωστόσο ,παράδοξο φαίνεται να είναι το γεγονός πως σε αυτήν κατέληξαν οι ηγέτες των 12 χωρών και οι επικεφαλής των τεσσάρων Διεθνών Οργανισμών, ο οποίοι πήραν μέρος στη Διάσκεψη, εν τη απουσία, ουσιαστικά των αντιμαχόμενων πλευρών.Δηλαδή, ο επικεφαλής της Κυβέρνησης της Λιβύης, Φαγιέζ αλ Σάρατζ και ο στρατάρχης Χαλίφα Χαφτάρ, ήταν στο Βερολίνο, αλλά δεν βρέθηκαν ποτέ στο ίδιο χώρο. Πολύ σημαντικό είναι πως τόσο η Καγκελάριος της Γερμανίας, Άγκελα Μέρκελ όσο και ο γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, Αντόνιο Γκουτέρες, σε κοινή συνέντευξη Τύπου που έδωσαν, μετά το τέλος της Διάσκεψης, τόνισαν ότι δεν υπάρχει πλέον στο τραπέζι στρατιωτική λύση και ότι το εμπάργκο όπλων πρέπει να γίνει απόλυτα σεβαστό από όλους. Όπως ανέφερε και η ίδια η Καγκελάριος, πρέπει να εγκριθεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, και αφετέρου να καταστεί τμήμα της πολιτικής διευθέτησης του ζητήματος.
Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις που έγιναν, οι συμμετέχοντες δεσμεύτηκαν να σταματήσουν την στρατιωτική υποστήριξη σε κάθε πλευρά του Εμφυλίου Πολέμου και να τηρηθεί απόλυτα η αυστηρή εφαρμογή του εμπάργκο όπλων, ώστε να επιτευχθεί διαρκής κατάπαυση του πυρός επί του εδάφους. Παράλληλα, αποφασίστηκε να συνεχιστεί ο διάλογος για την επίλυση της κρίσης. «Αποφασίστηκε εκεχειρία, ώστε να υπάρξει παύση στρατιωτών επιχειρήσεων», ανακοίνωσε ο Αντόνιο Γκουτέρες. «Θα οργανώσουμε στη Γενεύη μια συνάντηση της στρατιωτικής επιτροπής [της Λιβύης] τις επόμενες μέρες», είπε χαρακτηριστικά. Βάσει των λεγομένων της Γερμανίδας Καγκελαρίου, οι δύο αντίπαλες λιβυκές πλευρές συμφώνησαν ακόμη να ορίσουν από πέντε εκπροσώπους σε μια στρατιωτική επιτροπή 5+5, η οποία, όπως προβλέπεται από τον ΟΗΕ, θα αναλάβει την επιτήρηση της κατάπαυσης του πυρός. Θα την αποτελούν πέντε αξιωματικοί του αυτοαποκαλούμενου “Λιβυκού Εθνικού Στρατού” (ΛΕΣ) του στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, του ισχυρού άνδρα της ανατολικής Λιβύης, και πέντε αξιωματικοί που θα εκπροσωπούν τη διεθνώς αναγνωρισμένη Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (ΚΕΣ) του Φαγέζ αλ Σάρατζ, η οποία εδρεύει στην Τρίπολη.
Η επιτροπή θα έχει αποστολή να ορίσει επί του πεδίου τους μηχανισμούς εφαρμογής της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός που θα εδραιώσει την αρχική συμφωνία, που τηρείται γενικά από τα δύο μέρη από την 12η Ιανουαρίου. Τα κράτη μέλη μάλιστα, εξέφρασαν στην ανακοίνωσή τους ικανοποίηση για τα αποτελέσματα της διάσκεψης του Βερολίνου. Τόσο ο πρωθυπουργός Σάρατζ όσο και ο στρατάρχης Χαφτάρ έχουν ήδη κοινοποιήσει τα ονόματα των εκπροσώπων τους, γεγονός που δείχνει πως όλα οδηγούν προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Πέρα από την αυστηρότερη εφαρμογή του εμπάργκο όπλων, συζητήθηκε και μια νέα πολιτική προσπάθεια υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, τη δημιουργία της Επιτροπής Παρακολούθησης της συμφωνίας (Follow up Committee). Ο Γερμανός υπουργός εξωτερικών, Χάικο Μάας, ανέφερε πως η συγκεκριμένη Επιτροπή θα διασφαλίσει την υλοποίηση αυτών των αποφάσεων και θα συνοδεύει τις περαιτέρω εργασίες του ειδικού απεσταλμένου του ΓΓ του ΟΗΕ, Χασάν Σαλαμέ, και της Αποστολής των Ηνωμένων Εθνών για την Στήριξη της Λιβύης (UNSMIL). Μεταξύ άλλων, οι εκπρόσωποι των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης, πρότειναν με την σειρά τους δικές τους προτάσεις. Ειδικότερα, ο Βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον σημείωσε ότι η Βρετανία θα μπορούσε να στείλει «ανθρώπους και ειδικούς», για να επιτηρήσουν μία ενδεχόμενη κατάπαυση του πυρός στη Λιβύη. Ο Γάλλος πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν, ζήτησε «να σταματήσει» η αποστολή των φιλότουρκων Σύρων μαχητών στην Τρίπολη για την υποστήριξη της τοπικής κυβέρνησης που αναγνωρίζεται από τον ΟΗΕ. Και τέλος, από την πλευρά του, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είπε ότι ο στρατιωτικός διοικητής της ανατολικής Λιβύης, Χαλίφα Χαφτάρ, πρέπει να βάλει τέλος στην επιθετική στάση του, ώστε να ανοίξει ο δρόμος για μια πολιτική διαδικασία στη Λιβύη.
Όσον αφορά τη θέση της χώρας μας στην Διάσκεψη του Βερολίνου για τη Λιβύη, η Ελλάδα αποκλείστηκε από την Συνάντηση, γεγονός για το οποίο ο πρωθυπουργός εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του, ενώ προχώρησε σε μια σειρά κινήσεων αποδεικνύοντας ότι η χώρα είναι κυρίαρχος παίκτης στην ανατολική Μεσόγειο και διεκδικεί να έχει ρόλο στην επόμενη ημέρα στη Λιβύη. Eν κατακλείδι, λαμβάνοντας υπόψη πως το τουρκολιβυκό μνημόνιο αποτελεί ένα από τα φλέγοντα ζητήματα της επικαιρότητας, η γερμανική Βουλή ανέφερε ότι εγείρονται αμφιβολίες για το κατά πόσο είναι εφικτό να τεθεί σε ισχύ σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Η Ελλάδα και η Τουρκία υπό το πρίσμα της διένεξης στο Αιγαίο, υποστηρίζουν διαφορετικές νομικές θέσεις σε ό,τι αφορά την αναγνώριση, τη διεκδίκηση δικαιωμάτων και την οριοθέτηση των θαλάσσιων περιοχών, ειδικότερα της ΑΟΖ. Βάσει του άρθρου 121, παράγραφο 2 της Σύμβασης των ΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, εμφαίνεται σαφώς ότι οι νήσοι ανεξάρτητα του μεγέθους τους διαθέτουν υφαλοκρηπίδα. Συνεπώς, οι θαλάσσιες περιοχές των νήσων θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την οριοθέτηση των ΑΟΖ.
Μαριάννα Πλιακοστάμου
Γεννήθηκε το 1999 στην Λιβαδειά και μετακόμισε αργότερα στην Αθήνα για τις σπουδές τις στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Γνωρίζει άπταιστα γαλλικα, αγγλικά και αρκετά καλά κινέζικα και συμμετέχει σε προσομοιώσεις διεθνών οργανισμών. Ενδιαφέρεται για θέματα διεθνούς φύσεως και ειδικότερα για στρατηγική και διεθνείς σχέσεις, τα οποία ελπίζει σύντομα να αποτελέσουν και το αντικείμενο των μεταπτυχιακών της σπουδών.
