NEO: Ας μιλήσουμε για τα δικά μας «οικογενειακά» (Μέρος Δεύτερο)

Πέμπτη 11 Ιουνίου 2020

Ας μιλήσουμε για τα δικά μας «οικογενειακά» (Μέρος Δεύτερο)

Γιάννης Περάκης

Στο δεύτερο μέρος που ακολουθεί θα επιχειρηθεί μια ανασκόπηση των πρώτων οικονομικών συνεπειών της πανδημίας στην Ελλάδα αλλά και σε διεθνές επίπεδο.

Οι πρώτες οικονομικές συνέπειες της πανδημίας σε αριθμούς

1) Η ζημιές ανέρχονται σύμφωνα με τις πρώτες συντηρητικές εκτιμήσεις που προκλήθηκε στην ελληνική οικονομία από τον τζίρο των εταιρειών που χάθηκε κατά το δίμηνο lockdown της αγοράς σε τουλάχιστον 20 δισ. ευρώ. Εάν προστεθούν και οι απώλειες των φορολογικών εσόδων ύψους 2 δισ. ευρώ αλλά και από ασφαλιστικές εισφορές της τάξης των 800 εκατ. ευρώ περίπου, φθάσαμε αισίως στα 23 δις. Σημειωτέον ότι οι αριθμοί αυτοί είναι προ της τεράστιας μείωσης της αγοραστικής δύναμης των εργαζομένων που οι συνέπειες θα είναι ορατές στο άμεσο μέλλον. Εκτός απο τα 23 δις. οι ζημιές εμφανίζονται και οι «παράπλευρες απώλειες» στον Πίνακα-1:

Πίνακας 1. Τι συνέβη στην Ελληνική οικονομία το πρώτο τρίμηνο-2020
1	Η συνολική τελική καταναλωτική δαπάνη μειώθηκε κατά 0,4% σε σχέση με το 4o τρίμηνο του 2019.
2	Οι ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου μειώθηκαν κατά 8,4% σε σχέση με το 4o τρίμηνο του 2019.
3	Oι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών παρουσίασαν αύξηση κατά 0,1% σε σχέση με το 4o τρίμηνο του 2019. Οι εξαγωγές αγαθών αυξήθηκαν κατά 2,7%, ενώ οι εξαγωγές υπηρεσιών μειώθηκαν κατά 2,3%.
4	Οι εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών παρουσίασαν αύξηση κατά 5,4% σε σχέση με το 4o τρίμηνο του 2019. Οι εισαγωγές αγαθών αυξήθηκαν κατά 8,3%, ενώ οι εισαγωγές υπηρεσιών μειώθηκαν κατά 8,0%.

2) Εργαζόμενοι: Στην Ευρώπη οι μαζικές απολύσεις αυξήθηκαν δραματικά:

Στην Νορβηγία, η ανεργία από 2,3% σε 10,9% μέσα στον Μάρτιο,
Στις ΗΠΑ, τείνει σε επιβεβαίωση της εφιαλτικής πρόβλεψης του Τ. Μπούλαρντ προέδρου της Fed του Σεν Λιούις, ότι 46 εκατ. Αμερικανοί (περίπου το 1/3 του συνόλου των εργαζόμενων των ΗΠΑ) θα χάσουν τη δουλειά τους εξαιτίας της κρίσης του κορονoϊού,
Στην Κίνα, η ανεργία εκτοξεύτηκε τον Φεβρουάριο στο 6,2% (από 5,2% τον Δεκέμβριο και 5,3% τον Ιανουάριο).
Στην Ινδία, οι πρώτες εκτιμήσεις για τις ζημιές που θα υποστεί σε τουρισμό και ξενοδοχεία ανεβάζουν τις προβλεπόμενες απώλειες θέσεων εργασίας μόνο σε αυτόν τον τομέα, στα 38 εκατ.
Στην Βρετανία, Περίπου 6,3 εκατ. άνθρωποι τέθηκαν σε καθεστώς μερικής ανεργίας στο Ηνωμένο Βασίλειο και επωφελούνται από την αποζημίωση έκτακτης ανάγκης που χορηγείται στη Βρετανία λόγω της κρίσης του κορονοϊού, αυτό αντιστοιχεί σε περίπου στο ένα πέμπτο του εργασιακά ενεργού πληθυσμού στη χώρα, που ανήλθε περίπου στα 34,4 εκατ. άτομα σύμφωνα με τα τελευταία στατιστικά στοιχεία.
Στη Ιρλανδία, το Ινστιτούτο Οικονομικών και Κοινωνικών Ερευνών προβλέπει ότι η ανεργία θα εκτοξευτεί ως το καλοκαίρι στο 18% (από 4,8% τον προηγούμενο μήνα),
Στη Γαλλία, η κυβέρνηση κάνει αγώνα προκειμένου οι επιχειρήσεις να μην προβούν σε μαζικές απολύσεις. Μεταξύ άλλων έχει υιοθετήσει και επιδοτούμενο σχήμα που επιτρέπει σε αυτές να μειώνουν τα ωράρια εργασίας χωρίς να μειώνονται σημαντικά οι αποδοχές των εργαζόμενων.

Στην Ελλάδα, Λόγω της αναστολής των συμβάσεων εργασίας, περίπου 1 εκατ. εργαζόμενοι υπέστησαν μείωση 35% στις καθαρές τους αμοιβές, σταμάτησαν οι προσλήψεις και όχι μόνο. Βάσει του συστήματος Εργάνη-Απρίλιος-2020, ισχύει το κάθε πέρσι και καλύτερα.

Πίνακας 2: Σύστημα Εργάνη-Απρίλιος 2020
Σε θέσεις εργασίας	Ιαν-Απρ. 2020 (3)	Ιαν-Απρ. 2019 (4)	Διαφορά (3-4)
I. Προσλήψεις	512.791	806.589	-293.798
II. Αποχωρήσεις*	539.940	646.814	-106.874
Α. Καταγγελίες συμβάσεων αορίστου χρόνου και λήξεις συμβάσεων ορισμένου χρόνου	310.704	371.512	-60.808
Β. Οικειοθελείς αποχωρήσεις	229.236	375.302	-146.066
III. Ισοζύγιο	-27.149	159.775	-186.924

Η «φιλολαϊκή» κυβέρνηση όμως δεν ξεχνάει ούτε την «καταγωγή» της αλλά ούτε και ποιους υπηρετεί.

Από τον Μάιο θα είναι ελεύθερες οι απολύσεις και οι αντικαταστάσεις των εργαζομένων, ένα μήνα μετά το ειδικό καθεστώς λειτουργίας των επιχειρήσεων. Σύμφωνα με το πλαίσιο που ορίζει η Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου και αποσαφηνίζουν εργατολόγοι. Κατ΄ αρχήν ο εργοδότης έχει την ευχέρεια να μην προσλάβει τον ίδιο εργαζόμενο μετά τη λήξη της αναστολής εργασίας(δηλαδή και δαρμένος και κερατάς), αλλά άλλον στη θέση του, απλά να έχει τον ίδιο αριθμό εργαζομένων που είχε και πριν, ενώ, ένα μήνα αργότερα, είναι ελεύθερος να απολύσει όσους θέλει!(να πως γίνεται η μείωση του εργατικού κόστους, έχεις έναν εργαζόμενο με 1.200,0 ευρώ τον έχεις σε αναστολή, τον απολύεις και τον αντικαθιστάς με κάποιον άλλον με 650,00 ευρώ, παρότι θα έχει προβεί σε «ανανέωση» του προσωπικού ή σε απολύσεις, ο εργοδότης θα δικαιούται να ενταχθεί στα κίνητρα που προβλέπει η ΠΝΠ, λαμβάνοντας επιδοτήσεις και δάνεια όπως επίσης και άλλες διευκολύνσεις).

Για να προετοιμάζουμε και το κλίμα: Για το επόμενο διάστημα, ο υφυπουργός Οικονομικών τόνισε πως αναμένεται μια ύφεση στην αγορά εργασίας η οποία θα κυμαίνεται από 5% έως 8%.

Σε μια συγκυρία που το report του Imperial φανερώνει ότι το 20% όσων εργάζονται σήμερα θα χάσουν έστω και προσωρινά την εργασία τους, που όλες οι εκτιμήσεις συγκλίνουν στη μείωση 40% της παραγωγή και με τις ανεπίσημες εκτιμήσεις της ΕΚΤ.

Το McKinsey Global Institute (MGI): Σχεδόν 60 εκατ. Ευρωπαίοι εργαζόμενοι, δηλαδή περισσότεροι από το 1/4 του συνολικού αριθμού τους, μπορεί να δουν την απασχόλησή τους να πλήττεται από το lockdown που έχει επιβληθεί στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, με τις επιπτώσεις να κυμαίνονται από μείωση μισθών μέχρι απολύσεις, σύμφωνα με μελέτη του γραφείου McKinsey. Εργάσθηκε πάνω σε δύο σενάρια:

Στο «άσπρο» σενάριο: To πιο αισιόδοξo, ο ιός τίθεται υπό έλεγχο μέσα σε δύο ή τρεις μήνες αφότου σταμάτησε η οικονομία, κάτι που θα περιόριζε την άνοδο του ποσοστού ανεργίας μέχρι το 7,6% το 2020, πριν επανέλθει σ' ένα επίπεδο προ κρίσης (6,3% τον Νοέμβριο 2019 στην Ευρώπη των 28, στην οποία αναφέρεται η μελέτη του McKinsey) στα τέλη του 2021.

Στο «μαύρο» σενάριο: Βασίζεται στην υπόθεση ότι ο περιορισμός του ιού αποτυγχάνει και τα μέτρα κοινωνικής απόστασης και εγκλεισμού παρατείνονται στη διάρκεια του καλοκαιριού, «κάτι που θα επιδείνωνε τον αντίκτυπο» στην οικονομία και θα μπορούσε να αυξήσει το ποσοστό της ανεργίας στους κόλπους των 28 μέχρι το 11,2% το 2021, χωρίς να υπάρχει βεβαιότητα επιστροφής στο επίπεδο του 2019 πριν από το 2024.

Όσο για τον αριθμό των 59 εκατομμυρίων απειλούμενων θέσεων εργασίας, το MGI εντόπισε τα επαγγέλματα στα οποία η επιστροφή στην ομαλότητα θα διαρκέσει περισσότερο, εξαιτίας για παράδειγμα των μέτρων κοινωνικής απόστασης ή της έκθεσης που τα επαγγέλματα αυτά έχουν στο μεγάλο κοινό, και στάθμισε το σύνολο με βάση το επίπεδο του οικονομικού κινδύνου στους κόλπους του κάθε τομέα. Ως τελευταίο ανησυχητικό δεδομένο, το γραφείο σημειώνει πως «οι κίνδυνοι που βαραίνουν βραχυπρόθεσμα την απασχόληση συσχετίζονται πολύ με το μορφωτικό επίπεδο, κάτι που θα μπορούσε να επιδεινώσει το υφιστάμενο επίπεδο των κοινωνικών ανισοτήτων». Περίπου 80% των θέσεων εργασίας που κινδυνεύουν κατέχουν άνθρωποι που δεν έχουν δίπλωμα ανώτερης εκπαίδευσης.

Τα μέτρα στήριξης στην Ελλάδα και αλλού

Διεθνώς τα μέτρα για την στήριξη των συνεπειών της πανδημίας, μπορούν να χαρακτηριστούν πρωτοφανή. Συγκεκριμένα, οι παρεμβάσεις έχουν ύψος:

15% ΑΕΠ στο Ηνωμένο Βασίλειο,
21% του ΑΕΠ στην Ιταλία,
14.3% του ΑΕΠ στη Γαλλία,
10% του ΑΕΠ στις ΗΠΑ (2 τρις $),
117 δις στην Ισπανία το 20% του ΑΕΠ,
10% του ΑΕΠ στη Γερμανία
Προβλέφθηκε η στήριξη του μισθού στο 95% στη Σουηδία,
του 80% στη Νορβηγία και στο ΗΒ,
του 75% στη Δανία,
στο 66% στην Πορτογαλία και
στο 60% στην Γερμανία, με κάλυψη των εκ περιτροπής εργαζομένων, των λογαριασμών ηλεκτρικού και νερού των φυσικών και νομικών προσώπων και των ελεύθερων επαγγελματιών, των ενοικίων και των αδειών για τη φροντίδα των παιδιών που έχουν απομακρυνθεί υποχρεωτικά από τα σχολεία,

Σε αυτή τη συγκυρία, που οι ενισχύσεις των επιχειρήσεων ανά την Ευρώπη θα γίνονται σε πολλές περιπτώσεις άνευ ορίου και απευθείας, ακόμα και από κεντρικές τράπεζες και που ενισχύονται με πρόσθετες ελαφρύνσεις κατά προτεραιότητα επιχειρήσεις εστίασης και φιλοξενίας παντού αλλού εκτός από την Ελλάδα.

Επιπρόσθετα, η κυβέρνηση προκλητικά συνεννοείται με τις τράπεζες για παγώματα δόσεων επιχειρήσεων και όχι πολιτών χωρίς να ανακοινώνει τις ούτως ή άλλως άτυπες και μη νομοθετημένες λεπτομέρειες, όταν δια Νόμου στο Ηνωμένο Βασίλειο παγώνουν για τρεις μήνες όλα τα στεγαστικά, στη Γαλλία και την Ιταλία, στις ΗΠΑ προτείνεται moratorium στους πλειστηριασμούς και στη Γερμανία η KfW αναλαμβάνει την αποπληρωμή δανείων και προκρίνει την αναγκαία μείωση του ιδιωτικού χρέους.

Αλήθεια είναι συγκρίσιμα μεγέθη των μέτρων στήριξης Ελλάδας και αλλού;;;

Τι μας λέει ο κ. Καθηγητής στο άρθρο του ο κ. Π. Τσακλόγλου στις επιπτώσεις της πανδημίας στην Ελληνική οικονομία, αναφέρει... «Σε όλες σχεδόν τις αναπτυγμένες χώρες τα μέτρα αυτά αποσκοπούν:

(α) στο να διατηρήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο λειτουργικό τον παραγωγικό ιστό της οικονομίας και να αποτρέψουν χρεοκοπίες επιχειρήσεων σε μεγάλη έκταση,
(β) στο να στηρίξουν την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών και, εμμέσως,
(γ) στο να αποτρέψουν πιθανά προβλήματα στο τραπεζικό σύστημα που θα προέκυπταν από μαζικές χρεοκοπίες επιχειρήσεων και αδυναμίας των νοικοκυριών να εξυπηρετήσουν τις δανειακές τους υποχρεώσεις.

Φυσικά, τα μέτρα αυτά έχουν σημαντικό δημοσιονομικό κόστος.

Υπολογίζεται ότι φέτος όλες οι αναπτυγμένες οικονομίες θα παρουσιάσουν υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα. Όσο εντονότερη είναι η κρίση και όσο γενναιότερα τα μέτρα που λαμβάνονται για τη στήριξης της οικονομίας, τόσο μεγαλύτερα αναμένεται να είναι τα δημοσιονομικά ελλείμματα. Τα ελλείμματα αυτά αυξάνουν το δημόσιο χρέος, ενώ η ύφεση αυξάνει παραπέρα τον λόγο χρέους/ΑΕΠ. Για τη χρηματοδότηση των ελλειμμάτων, οι κυβερνήσεις προσφεύγουν σε δανεισμό μέσω της έκδοσης ομολόγων. Όμως, δεν έχουν όλες οι χώρες τις ίδιες δυνατότητες στις διεθνείς κεφαλαιαγορές. Χώρες με χαμηλό λόγο δημοσίου χρέους/ΑΕΠ, δηλαδή με σημαντικό δημοσιονομικό χώρο, μπορούν να δανειστούν πιο εύκολα και με καλύτερους όρους από χώρες με περιορισμένο δημοσιονομικό χώρο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πολλοί διεθνείς οίκοι προειδοποιούν ότι η τρέχουσα κρίση μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικό αριθμό χρεοκοπιών χωρών με προβληματικά δημόσια οικονομικά.

Η εκτίμηση για τη μείωση του ΑΕΠ στην Ελλάδα το 2020, -10%, είναι η υψηλότερη που καταγράφεται μεταξύ των χωρών της Ε.Ε.

Δύο είναι οι κύριοι λόγοι που οδηγούν στις εκτιμήσεις για βαθιά ύφεση στην Ελλάδα (ή, εναλλακτικά, για ύφεση βαθύτερη από ό,τι σε άλλες χώρες).

Ο πρώτος και σημαντικότερος έχει να κάνει με τη δομή του ΑΕΠ. Η συμβολή στο ΑΕΠ κλάδων που αναμένεται να πληγούν με ιδιαίτερη δριμύτητα λόγω της πανδημίας είναι μεγαλύτερη στην Ελλάδα από ό,τι σε άλλες χώρες.

Ο δεύτερος λόγος που ενδεχομένως οδηγήσει σε μεγαλύτερη μείωση του ΑΕΠ στην Ελλάδα από ό,τι σε άλλες χώρες είναι ότι ο δημοσιονομικός χώρος της Ελλάδας είναι πολύ περιορισμένος(το παραμύθι ή το άλλοθι: τι να περιμένει κανείς από την «Ψωροκώσταινα»;)και συνακόλουθα, η στήριξη που μπορεί να παράσχει η κυβέρνηση στην οικονομία είναι σχετικά μικρότερη ενώ, ταυτόχρονα, η συμβολή του τραπεζικού τομέα δεν μπορεί να είναι τόσο σημαντική όσο σε άλλες χώρες εφόσον ήδη πριν από την κρίση οι ελληνικές τράπεζες είχαν πολύ μεγάλο όγκο «κόκκινων δανείων» στο χαρτοφυλάκιό τους...

Αυτά ισχυρίζεται ο κ. καθηγητής. Οι παραπάνω εκτιμήσεις και τοποθετήσεις θα μπορούσαν να αναγνωστούν και «ανάποδα», δηλαδή ως την πλήρη χρεωκοπία των οικονομικών πολιτικών τουλάχιστον από το 1980, αλλά και του ευρώ στην Ελλάδα.

Ο Από Μηχανής θεός

Σε τι ελπίζει άραγε η κυβέρνηση; Το ερώτημα δεν είναι ρητορικό. Είναι ερώτημα που πλανάται στην πραγματική οικονομία. Να τυπώσει χρήμα το απαγορεύει η ΕΚΤ αλλά και οι «ιδεολογικές» αρχές της. Το ίδιο ισχύει και για τον ΣΥΡΙΖΑ. Πως θα σωθεί η Ελληνική οικονομία και μαζί της οι εργαζόμενοι; Μα από την Ε.Ε. Πώς;

Σε μια περίοδο που η ΕΚΤ αποφάσισε να τροφοδοτήσει κατ εξαίρεση τις δευτερογενείς αγορές των ελληνικών ομολόγων και τη ρευστότητα των ελληνικών τραπεζών με τουλάχιστον 12 δις, σε αυτή την πρωτόγνωρη συγκυρία η ελληνική κυβέρνηση, κωφεύοντας στα διεθνή εκκωφαντικά κελεύσματα, ανακοινώνει τα ελάχιστα δυνατά δημοσιονομικά μέτρα προβλέποντας:

1 δις σε επίδομα για επιχειρήσεις μέσω κρατικών εγγυήσεων και 1 δις για το επίδομα των 800 ευρώ, συν τις ήδη προ κρίσης προβλεπόμενες χρηματοδοτήσεις από το ΕΣΠΑ του 2014-2020, από την Αναπτυξιακή Τράπεζα (που ακόμα δεν έχει λειτουργήσει), την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και το σχέδιο Γιουνκερ τις οποίες διαλαλεί ως νέες πρωτοβουλίες. Βασίζεται σε μακροπρόθεσμη αναστολή πληρωμών, στην τριμερή συμμετοχή στο μισθολογικό κόστος σε περίπτωση απόλυσης, σε ένα εφάπαξ βοήθημα σαν αυτά που στο παρελθόν οίκτιρε στην ελάχιστη ενίσχυση στο μη μισθολογικό κόστος, σε οιονεί παροχή ρευστότητας μέσω αναστολών φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων χωρίς ωστόσο να προβλέπεται ρύθμιση τους στην επόμενη μέρα που θα έχουν σωρευτεί και σε χρηματοδότηση με τις γνωστές απαρασάλευτες και αργόσυρτες γραφειοκρατικές διαδικασίες.

Επιπλέον, η κυβέρνηση δεν περιφρουρεί στρατηγικές επενδύσεις από βίαιη εξαγορά έναντι πινακίου φακής όπως συμβαίνει ήδη στη Γαλλία, στη Βρετανία, την Γερμανία και την Ιταλία, όπου ευθαρσώς και δίχως προηγούμενο δεν διστάζουν να κοινολογούν ότι θα προχωρήσουν άμεσα σε κρατικοποιήσεις.

Η κυβέρνηση είναι επισήμως η ουραγός των εξελίξεων, ανίκανη να παραδεχτεί το εύρος και την υπερέκταση του προβλήματος, να δώσει το στίγμα της ετοιμότητας και να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων.

Η κυβέρνηση σήμερα δεν έχει βαρύνουσα και θεμελιωμένη πρόταση πολιτικής. Εμφανίζεται χωρίς πυξίδα σε σχέση με τον συγχρηματοδοτούμενο δανεισμό και δεν τονίζει την πεποίθηση της ότι το ευρωομόλογο (Coronabond) θα ήταν η μοναδική λύση άμεσης κρατικής δημοσιονομικής ενίσχυσης χωρίς αύξηση του Δημοσίου Χρέους ή χωρίς εμπροσθοβαρή επιβάρυνση των ακαθαρίστων χρηματοδοτικών αναγκών.

Επίσης, η ελληνική κυβέρνηση δεν πίεσε για μεγαλύτερο μερίδιο από το ευρωπαϊκό «Coronavirus Response Investment Initiative» και τα χρήματα του EGAF (European Globalisation Adjustment Fund) από τα οποία μας αντιστοιχούν μόλις 370 εκατ. Δεν έκανε δε, λόγο για την ενεργοποίηση των αναξιοποίητων εργαλείων της ευελιξίας (Flexibility instrument και τα εργαλεία των ευρωπαϊκών οριακών κεφαλαίων (Global Margin for Commitments (GMC) και MFF Contingency margin), που θα μπορούσαν να αποδώσουν 919 εκατομμύρια και 6,3 δις αντιστοίχως με προνομιακή κατεύθυνση στον ευρωπαϊκό νότο και την Ελλάδα.

Και όλα αυτά σε χρονικό ορίζοντα όπως δήλωσε ο υφυπουργός Οικονομικών Θ. Σκυλακάκης που «υπογράμμισε ότι υπάρχει ένα χρονοδιάγραμμα αρκετών μηνών μέχρι την τελική εκταμίευση των χρημάτων από το Ταμείο Ανάκαμψης, ελπίζουμε τα χρήματα να είναι διαθέσιμα στις αρχές του νέου έτους».

Ποιος ζει και ποιος πεθαίνει μέχρι τότε...

Δεν μπορεί ούτε να διαχειριστεί εντός της Ε.Ε. τις οικονομικές συνέπειες της πανδημίας. Φανταστείτε εκτός Ε.Ε. Αυτά έπραξε η όχι απλώς ανίκανη αλλά και η «λίγη, μα πολύ λίγη» για το ύψος και το βάθος της κρίσης λόγω πανδημίας κυβέρνηση.

Για τους αξιότιμους κ. καθηγητές της διαΝΕΟσις ισχύουν τα (με δικαίωμα επιλογής):

α) Αυτό που έγραψε ο Αριστοτέλης στα «Μεταφυσικά»: «Ο άνθρωπος αρχίζει να φιλοσοφεί όταν έχει λύσει της ανάγκες της ζωής» (Μεταφυσικά, Ι.2),ή

β) Ο κάτοχος του βραβείου Νόμπελ, Π. Κρούγκμαν, έκανε μία εντυπωσιακή παραδοχή. Είπε ότι «η πρόοδος της μακροοικονομικής θεωρίας των τελευταίων 30 ετών είναι, στην καλύτερη περίπτωση, θεματικά άχρηστη ή, στη χειρότερη, άμεσα επιζήμια». Αυτή η άποψη είναι ο επικήδειος που αρμόζει στις αστικές οικονομικές επιστήμες «Ο Κ. Μαρξ είχε δίκιο, ο καπιταλισμός σε κάποιο σημείο μπορεί να αυτοκαταστραφεί», είπε ο Ρουμπίνι. «Νομίζαμε ότι οι αγορές λειτουργούσαν. Δε λειτουργούν», ή

γ) Στο πιο «extreme», εδώ, θεωρία και πράξη ενώνουν τα χέρια και συμπράττουν με χαρά για μια ακόμη φορά. Η φιλοσοφία αφήνει το σκοτεινό και ασφυκτικό γραφείο της και απολαμβάνει τον ήλιο και τον αέρα. Γίνεται αναπόσπαστο μέρος της ζωής. Στη θέση της σκοτεινής σύγκρουσης ιδεών χωρίς ουσία, έχουμε τις πραγματικές αντιφάσεις του υλικού κόσμου και της κοινωνίας. Αντί ενός απομακρυσμένου και ακατανόητου απόλυτου, έχουμε πραγματικούς ανθρώπους, άνδρες και γυναίκες, που ζουν σε μια πραγματική κοινωνία, γράφουν την αληθινή ιστορία και δίνουν πραγματικούς αγώνες(Κ. Μάρξ).