Μούντζα ή φάσκελο: Η ιστορία της από πολύ παλιά…

Μίνα Μέρμηγκα

Η μούτζα είναι ευρέως διαδεδομένη στην Ελλάδα, την Κύπρο και γενικά όπου ζουν Έλληνες, ως υβριστική χειρονομία. Είναι γνωστή και ως φάσκελο. Η μούτζα γίνεται με την παλάμη του χεριού. Ο υβρίζων τείνει το χέρι του προς τον υβριζόμενο και «δείχνει» σε αυτόν την ανοιχτή του παλάμη ενώ τα δάκτυλα του χεριού του είναι τεντωμένα. Ο υβρίζων πρέπει να δίνει την εντύπωση πως κολλάει το χέρι του στο πρόσωπο του υβριζόμενου, όσο μακριά και να βρίσκεται. Προκειμένου να δοθεί έμφαση, κάποιες φορές η μούτζα γίνεται με τα δύο χέρια. Η μούτζα συνοδεύεται συχνά από επιφωνήματα και υβριστικές φράσεις όπως «να!», «όρσε!», «πάρ’ τα να μη σ’ τα χρωστάω» κ.ά.. Η μούτζα περιγράφεται ειρωνικά ως το «παράσημο της ανοιχτής παλάμης». Όσο πιο κοντά στο πρόσωπο του υβριζόμενου πλησιάσει το χέρι, τόσο μεγαλύτερη απαξίωση εκφράζει. Ιστορία Η χρήση της μούτζας ανάγεται στην εποχή του Βυζαντίου, και συγκεκριμένα σε μία ποινή που εφαρμοζόταν σε περιπτώσεις ασήμαντων παραπτωμάτων. Έδεναν τον κατηγορούμενο σε ένα γαϊδούρι ανάποδα και το περιέφεραν στους δρόμους. Ο δικαστής έβαζε το χέρι του σε στάχτη και λέρωνε (μουντζούρωνε) το πρόσωπο του τιμωρούμενου, διαπομπεύοντάς τον με αυτόν τον τρόπο. Υπάρχει ακόμα η άποψη ότι η χρήση της μούτζας χρονολογείται πολύ παλιότερα, στην Αρχαία Ελλάδα. Λένε πως ήταν χαιρετισμός προς τον Ήλιο. Οι αρχαίοι σήκωναν τα χέρια τους με ανοιχτές τις παλάμες προς την πλευρά του ήλιου και έτσι επικαλούνταν τον θεό τους. Πολλοί υποστηρίζουν ότι μούντζωναν και στα Ελευσίνια μυστήρια όπου η μούντζα συνοδευόταν από κατάρες οι οποίες απευθύνονταν προς τον «εχθρό», το «κακό» κ.λπ, φράσεις δηλωτικές της αποπομπής στο ανάθεμα. Τρίτη άποψη είναι ότι η μούτζα ή φάσκελο (παλαιότερο “σφάκελο” και “στρούντζος” και “πούλος”) ξεκίνησε στην αρχαία Ελλάδα ως χειρονομία που απεικόνιζε το γυναικείο αιδοίο ή την ερωτική πράξη. Όπως αναφέρει ο Οβίδιος, ο υβριστής δεν είχε τότε ανοιχτά όλα τα δάχτυλα του χεριού, αλλά είχε τεντωμένο τον αντίχειρα και καθέτως προτεταμένο τον δείκτη και τον μέσο, κρατώντας τα υπόλοιπα δύο δάχτυλα κλειστά σε γροθιά. Οπως αναφέρει ο ίδιος οι Έλληνες αποκαλούσαν αυτή τη χειρονομία σύκο και οι Ρωμαίοι στην αρχή νόμιζαν ότι με αυτή τη χειρονομία οι Έλληνες ξόρκιζαν δαιμονικές δυνάμεις, επειδή σε άλλους λαούς η επίδειξη της παλάμης και η παρόμοια χρήση των δακτύλων ήταν συνυφασμένη με κατάρες και εξορκισμούς -θεωρείτο προβασκάνιο. Εντούτοις στην πραγματικότητα ήταν βαριά ύβρις και έκφραση περιφρόνησης που επιβίωσε με άλλη μορφή και στο Βυζάντιο (στις διαπομπεύσεις). Τέλος λέγεται ότι στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, άφηναν το αποτύπωμα της παλάμης που είχε αλειφτεί με πίσσα, στην είσοδο των οίκων ανοχής, για να δείξουν ότι αυτά τα σπίτια ήταν ανήθικα.… Η μούτζα είναι θεραπευτική Εκτός από υβριστική, η μούτζα είναι και θεραπευτική, καθώς σύμφωνα με ψυχολόγους είναι εκτονωτική κίνηση. Ως αυθόρμητη χειρονομία ρίχνει το άγχος και την καρδιακή πίεση. Εκφράζεται άμεσα το μήνυμα της αποδοκιμασίας και του θυμού, χωρίς πολλά λόγια. Αποβάλλονται από τον οργανισμό τα νεύρα και ο αρνητισμός και μεταφέρονται σε αυτόν που δέχεται τα…χρωστούμενα. Έτσι, λένε «καλύτερα να μουτζώσεις παρά να κάνεις τίποτα χειρότερο»…. Η χειρονομία δεν έχει την ίδια σημασία σε άλλες κουλτούρες: -Στο Πακιστάν θεωρείται προσβολή, ιδιαίτερα όταν η χειρονομία αυτή συνοδεύεται με την εκφώνηση «Lanat» -Στον Περσικό Κόλπο όταν χτυπάμε τις παλάμες και των δύο χεριών θεωρείται επίσης προσβολή, ιδίως όταν η χειρονομία αυτή συνοδεύεται από τις λέξεις «Malat Alaik» -Στην Αμερική, από τη δεκαετία του 1990, μια παρόμοια χειρονομία χρησιμοποιείται με την έννοια του «βούλωσέ το». -Στη Μέση Ανατολή έχει την ίδια χρήση και σημασία με της Ελλάδας, πιθανόν γιατί αυτό το γεωγραφικό τμήμα ήταν υπό την ελληνορωμαϊκή κυριαρχία για πολλούς αιώνες.